– Ամեն ինչ կարգին է,- ասում էր բժիշկը,- հետ պառկեք ու հանգստացեք:

Նրա ձայնը հեռվից էր գալիս, ու, թվում էր, գոռում էր.

– Դուք տղա եք ունեցել:

– Ի՞նչ:

– Առողջ տղա եք ունեցել: Հասկանու՞մ եք: Առողջ տղա: Լսու՞մ եք՝ ոնց է լացում:
– Նա լա՞վ է, բժի՛շկ:
– Իհարկե, լավ է:
– Խնդրում եմ, թույլ տվեք տեսնեմ:
– Քիչ հետո կտեսնեք:
– Հաստա՞տ լավ է:
– Միանգամայն:
– Դեռ լացու՞մ է:
– Փորձեք հանգստանալ: Մտահոգվելու ոչինչ չկա:
– Ինչու՞ էլ չի լացում, բժի՛շկ, ի՞նչ պատահեց:
– Մի՛ հուզվեք, խնդրում եմ: Ամեն ինչ կարգին է:
– Ուզում եմ տեսնել նրան: Խնդրում եմ, թողեք տեսնեմ նրան:
– Տիկի՛ն,- բժիշկը, շոյելով նրա ձեռքը, ասաց,- դուք առողջ, ուժեղ տղա եք ունեցել: Ինձ չե՞ք հավատում:
– Ի՞նչ է անում այն կինը նրա հետ:
– Ձեր երեխային կոկիկացնում են, նախքան կտեսնեք,- պատասխանեց բժիշկը,- կլողացնենք նրան և վերջ: Մեկ-երկու րոպե սպասեք:
– Երդվու՞մ եք, որ լավ է:
– Երդվում եմ: Իսկ հիմա հետ պառկեք ու հանգստացեք: Փակեք աչքերը: Դե՛, փակեք աչքերը: Այ այդպես: Շատ լավ է: Խելոք աղջիկ…
– Ես անդադար աղոթում էի, որ նա ապրի, բժի՛շկ:
– Իհարկե, կապրի: Ի՞նչ եք խոսում:
– Ոչ ոք չապրեց:
– Ի՞նչ:
– Երեխաներիցս ոչ մեկը չապրեց, բժի՛շկ:
Բժիշկը կանգնել էր մահճակալի կողքին ու նայում էր կնոջ գունատ դեմքին: Նախկինում երբեք չէր տեսել նրան: Նա և ամուսինը նոր մարդիկ էին քաղաքում: Հյուրանոցի պահակի կինը, որը եկել էր ծննդաբերական հարցերով օգնելու, պատմում էր, որ նրա ամուսինը տեղի մաքսայինում է աշխատում, նրանք երեք ամիս առաջ անսպասելիորեն տեղափոխվել էին հյուրանոց՝ մի ճամպրուկով ու պայուսակով: Ամուսինը գոռոզ, կոպիտ, կռվարար հարբեցող էր, բայց երիտասարդ կինը սիրալիր ու հավատով էր: Նա շատ թախծոտ էր: Երբեք չէր ժպտում: Պահակի կնոջ խոսքով՝ այդ մի քանի շաբաթների ընթացքում ոչ մի անգամ ժպտալիս չէր տեսել: Նաև խոսակցություն կար, որ տղամարդու երրորդ ամուսնությունն էր, մի կինը մահացել էր, մյուսը՝ ամուսնալուծվել տղամարդու անբարո վարքի պատճառով: Բայց սրանք միայն ասեկոսեներ են:
Բժիշկը առաջ ձգվեց ու վերմակը փոքր-ինչ վերև քաշեց մինչև կնոջ կրծքավանդակը:
– Մտահոգվելու կարիք չկա,- մեղմորեն ասաց բժիշկը,- երեխան լիովին առողջ է:
– Մյուսների դեպքում ճիշտ նույնն բանն էին ասում: Բայց բոլորին կորցրի, բժի՛շկ: Վերջին տասնութ ամսում երեք երեխաներիս եմ կորցրել, հասկացե՛ք մտավախությունս:
– Երե՞ք:
– Նա չորրորդն է… չորս տարում:
Բժիշկը ոտքը անհարմար տարուբերեց:
– Չեմ կարծում, որ հասկանում եք, թե դա ինչ է նշանակում, բժի՛շկ, կորցնել բոլոր երեխաներիդ, բոլոր երեքին, դանդաղ, հերթով, մեկ առ մեկ: Ես շարունակ տեսնում եմ նրանց: Գուստավի դեմքը այնքան պարզ եմ տեսնում, ասես հիմա կողքիս պառկած լինի: Գուստավը հիանալի տղա էր, բժի՛շկ: Բայց նա միշտ հիվանդ էր: Սարսափելի բան է, երբ երեխան հիվանդ է, ու դու ոչ մի կերպ չես կարող օգնել:
– Հասկանում եմ:
Կինը բացեց աչքերը, մի քանի վայրկյան նայեց բժշկին ու նորից փակեց:
– Աղջկաս անունը Իդա էր: Նա Սուրբ ծնունդից մի քանի օր առաջ մահացավ: Ընդամենը չորս ամիս առաջ: Միայն տեսնեիք Իդային, բժի՛շկ:
– Հիմա նոր երեխա ունեք:
– Բայց Իդան այնքան գեղեցիկ էր:
– Հա,- ասաց բժիշկը, գիտեմ:
– Ի՞նչ գիտեք,- լացակումաց ասաց կինը:
– Վստահ եմ, որ նա չքնաղ երեխա էր: Բայց նոր երեխան պակաս լավը չէ:
Բժիշկը քայլեց դեպի պատուհանը ու նայեց դուրս: Ապրիլյան խոնավ, մռայլ հետկեսօր էր: Դիմացի փողոցում տեսանելի էին կարմիր կտուրներ, որոնց կղմինդրին անձրևի խոշոր կաթիլներ էին թափվում:
– Իդան երկու տարեկան էր, բժի՛շկ… նա այնքան գեղեցիկ էր, աչքս չէի կտրում նրանից առավոտից երեկո, մինչև որ ապահով քնեցնում էի: Ես միշտ վախ ունեի, որ նրան մի բան կպատահի: Գուստավը չկար, իմ փոքրիկ Օտտոն նույնպես չկար, միայն նրան ունեի: Երբեմն գիշերվա կեսին արթնանում էի, կամաց մոտենում օրորոցին ու ականջս դնում բերանին՝ համոզվելու, որ շնչում է:
– Փորձեք քնել,- ասաց բժիշկը՝ վերադառնալով անկողնու մոտ,- խնդրում եմ, փորձեք քնել:
Կնոջ դեմքին գույն չկար, արյունը չէր խաղում, բերանի ու քթանցքերի շուրջ մաշկը կապտամոխրագույն էր: Ճակատին քրտինքից թացացած մազափունջ էր, որ կպել էր մաշկին:
– Երբ Իդան մահացավ… ես արդեն հղի էի, բժի՛շկ: Չորս ամսական հղի էի, երբ նա մահացավ: Հոգեհանգստից հետո լացելով ասում էի՝ չեմ ուզում, չեմ ունենալու, հերիք է երեխաներիս թաղեմ: Ամուսինս… նա մի մեծ բաժակ գարեջրով շրջում էր հյուրերի մեջ, հետո հետ դարձավ ու ասաց. «Քեզ համար նորություն ունեմ, Կլարա, լավ նորություն»: Պատկերացնու՞մ եք, բժի՛շկ: Մենք նոր ենք թաղել մեր երեխային, ու նա, գարեջրի բաժակը ձեռքին, ասում է, որ լավ նորություն ունի: «Ինձ գործուղում են Բրաունաու, կարող ես արդեն իրերդ հավաքել: Սա նոր սկիզբ կլինի, Կլարա, նոր վայր, և դու նոր բժիշկ կունենաս…»:
– Խնդրում եմ, մի՛ խոսեք այլևս:
– Դուք նոր բժիշկն եք, այնպես չէ՞, բժի՛շկ:
– Այո՛:
– Եվ մենք Բրաունաուում ենք: Ես վախենում եմ:
– Զսպե՛ք վախը:
– Ի՞նչ է սպասվում չորրորդ երեխային:
– Պետք է վերջ տաք այդ մտքերին:
– Չեմ կարող: Վստահ եմ, ժառանգական բան կա, որ երեխաներս չեն ապրում: Հաստատ:
– Անհեթեթություն:
– Գիտե՞ք, ամուսինս ինչ ասաց, երբ Օտտոն ծնվեց: Նա մտավ սենյակ, նայեց օրորոցին, որտեղ Օտտոն էր պառկած, ու ասաց՝ ինչո՞ւ պիտի իմ երեխաները այսքան փոքր ու տկար լինեն:
– Վստահ եմ, նման բան չի ասել:
– Նա գլուխը մոտեցրեց Օտտոյի օրորոցին, ասես մրջյուն էր ուսումնասիրում, ու ասաց՝ ուզում եմ ասել, ինչո՞ւ լավ նմուշներ չեն ծնվում: Երեք օր հետո Օտտոն մահացավ: Մենք նրան կնքեցինք, ու նույն օրը՝ երեկոյան, մահացավ: Հետո Գուստավը մահացավ: Հետո Իդան մահացավ: Բոլորը մահացան, բժի՛շկ… և հանկարծ տունը դատարկվեց:
– Մի՛ մտածեք այդ մասին հիմա:
– Նա նույնպե՞ս փոքր է:
– Նորմալ երեխա է:
– Բայց փո՞քր:
– Մի քիչ փոքր է, երևի: Բայց փոքրները հաճախ ավելի ամրակազմ են, քան խոշորները: Միայն պատկերացրեք, ֆրաու Հիտլեր, մյուս տարի այս ժամանակ նա արդեն քայլել կսովորի: Մի՞թե հաճելի չէ:
Նա չպատասխանեց:
– Իսկ երկու տարի հետո այնքան կխոսի, որ իր բլբլոցով կգժվեցնի ձեզ: Արդեն անուն որոշե՞լ եք:
– Անու՞ն:
– Հա:
– Չգիտեմ: Վստահ չեմ: Կարծեմ, ամուսինս ասում էր, որ եթե տղա լինի, Ադոլֆուս անվանենք:
– Կարճ Ադոլֆ կլինի:
– Հա՛, ամուսինս սիրում է Ադոլֆ անունը, որովհետև Ալոիսի հետ նմանություն ունի: Ամուսնուս անունն է Ալոիս:
– Հիանալի:
– Օ՜, ոչ,- գլուխը բարձից պոկելով՝ գոռաց նա,- հենց նույն հարցը տվեցին, երբ Օտտոն ծնվեց: Ուրեմն, նա էլ կմահանա: Դուք նրան միանգամից կկնքեք:
– Լսե՛ք, լսե՛ք,- ասաց բժիշկը՝ մեղմորեն բռնելով կնոջ ուսերը,- դուք միանգամայն սխալվում եք: Երդվում եմ, որ սխալվում եք: Ես ինձ հետաքրքրասեր ծեր մարդու նման եմ պահում: Ես սիրում եմ անուններից խոսել: Կարծում եմ, Ադոլֆուսը լավ անուն է: Իմ սիրելի անուններից է: Ահա, նայեք, գալիս է:
Պահակի կինը, երեխային փարթամ կրծքին դրած, մտավ սենյակ ու քայլեց դեպի մահճակալը:
– Ահա փոքրիկ հրաշքը,- պայծառ դեմքով ասաց նա,- ուզու՞մ ես գրկել, թե՞ պառկեցնեմ մոտիկ:
– Նրան լավ ծածկե՞լ եք,- հարցրեց բժիշկը,- շատ ցուրտ է այստեղ:
– Իհարկե, լավ ենք ծածկել:
Երեխային պինդ բարուրել էին բրդյա շալի մեջ, միայն փոքր վարդագույն գլուխն էր երևում: Պահակի կինը զգուշությամբ դրեց նրան անկողնու վրա՝ մոր կողքին:
– Ահա, հիմա կարող ես պառկել ու սրտիդ ուզածի չափ նայել:
– Հաստատ կսիրեք նրան,- ժպտալով ասաց բժիշկը,- փոքրիկ, սիրուն երեխա է:
– Գեղեցիկ ձեռքեր ունի,- բացականչեց պահակի կինը,- նուրբ, երկար մատներ:
Մայրը անշարժ էր: Նույնիսկ գլուխը չթեքեց՝ նայելու:
– Մոտեցի՛ր,- ասաց պահակի կինը,- չի կծելու քեզ:
– Վախենում եմ նայել: Չեմ կարողանում հավատալ, որ երեխա ունեմ, ու նա առողջ է:
– Հիմար մի՛ եղիր:
Մայրը դանդաղ գլուխը թեքեց ու նայեց փոքր, անհավատալի ջինջ դեմքով երեխային, որ պառկած էր իր կողքին:
– Նա իմ երեխա՞ն է:
– Անկասկած:
– Օ՜հ… օ՜հ… բայց նա այնքան գեղեցիկ է:
Բժիշկը շրջվեց դեպի սեղանը ու սկսեց իրերը հավաքել: Մայրը պառկած նայում էր երեխային ու ժպտում, դիպչում նրան ու երջանիկ ձայներ հանում.
– Բարև, Ադոլֆուս,- շշնջաց նա,- բարև, փոքրիկ Ադոլֆ:
– Շշշշ,- ասաց պահակի կինը,- ոնց որ թե ամուսինդ է գալիս:
Բժիշկը գնաց դեպի դուռը, բացեց ու նայեց դեպի միջանցք:
– Պարոն Հիտլե՞ր:
– Այո:
– Ներս եկեք:
Մուգ կանաչ համազգեստով մի փոքրամարմին տղամարդ հանգիստ ներս մտավ ու նայեց շուրջը:
– Շնորհավորում եմ,- ասաց բժիշկը,- դուք տղա եք ունեցել:
Տղամարդը կայսր Ֆրանց Ժոզեֆի նման երկար, խնամված բեղեր ուներ, ու վրայից գարեջրի ուժեղ հոտ էր գալիս:
– Տղա՞:
– Այո:
– Ո՞նց է:
– Լավ է, ձեր կինը նույնպես:
– Լավ է:
Հայրը շրջվեց ու մեծ լոնք անելով՝ մոտեցավ մահճակալին, ուր կինն էր պառկած:
– Դե, Կլարա,- ասաց նա՝ բեղերի արանքից ժպտալով,- ո՞նց անցավ:
Հետո կռացավ՝ տեսնելու երեխային: Հետո ավելի կռացավ: Մի քանի կցկտուր շարժումներով ավելի ու ավելի կռացավ, մինչև որ դեմքը հազիվ տասներկու մատնաչափ էր հեռու երեխայի գլխից: Կինը կողքի վրա պառկել ու մի տեսակ աղերսող հայացքով նայում էր տղամարդուն:
– Նա զարմանահրաշ թոքեր ունի,- հայտարարեց պահակի կինը,- պիտի լսեիք, թե ոնց էր գոռում, երբ լույս աշխարհ եկավ:
– Աստված իմ, Կլարա…
– Ի՞նչ է, սիրելիս:
– Նա Օտտոյից ավելի փոքր է:
Բժիշկը մի քանի քայլ առաջ գնաց:
– Երեխան ոչ մի խնդիր չունի:
Ամուսինը դանդաղ ուղղվեց, հետ քաշվեց անկողնուց ու նայեց բժշկին: Նա շփոթված ու ապշած էր:
– Խաբելը լավ չէ, բժի՛շկ,- ասաց նա,- ես գիտեմ, ամեն ինչ նորից կրկնվում է:
– Հիմա դուք ինձ լսեք,- ասաց բժիշկը:
– Բայց գիտե՞ք, թե մյուսներին ինչ է եղել, բժի՛շկ:
– Պետք է մոռանաք մյուսներին, պարո՛ն Հիտլեր: Հնարավորություն տվեք այս մեկին:
– Բայց այնքան փոքր ու տկար է:
– Հարգելի՛ պարոն, նա հենց նոր է ծնվել:
– Նույնիսկ…
– Ի՞նչ եք առաջարկում,- ասաց պահակի կինը,- տանել նրան գերեզմանո՞ց:
– Բավական է,- կտրուկ ասաց բժիշկը:
Մայրը սկսեց լացել: Մարմինը հեկեկանքից դողում էր:
Բժիշկը մոտեցավ ամուսնուն ու ձեռքը դրեց ուսին:
– Լավ նայեք նրան,- շշնջաց նա,- խնդրում եմ, դա շատ կարևոր է:
Այնուհետև սեղմեց ուսը ու կամացուկ հրեց առաջ՝ կնոջ մոտ: Բժիշկը ավելի ուժեղ սեղմեց մատներով՝ հասկացնելով, որ արագացնի: Վերջապես ամուսինը հարկադրված կռացավ ու թեթևակի համբուրեց կնոջ այտը:
– Լավ, Կլարա՛,- ասաց նա,- հիմա վերջ տուր լացին:
– Ես այնքան եմ աղոթել, որ նա ապրի, Ալոի՛ս:
– Գիտեմ:
– Ամիսներ շարունակ ամեն օր գնացել եմ եկեղեցի ու ծնկաչոք աղաչել, որ այս մեկը ապրի:
– Գիտեմ, Կլարա՛:
– Երեք մահացած երեխա, էլ չեմ դիմանա, չե՞ս հասկանում:
– Իհարկե, հասկանում եմ:
– Նա պետք է ապրի, Ալոիս: Նա պետք է, պետք է ապրի… Աստված իմ, բարեգութ եղիր նրա նկատմամբ…